Μάταλα, χθες και σήμερα

Από εκείνα τα παλιά χρόνια που ήμουνα νέος (και ωραίος!), κάτι μου είχε μείνει -απωθημένο να το πω;- με τα Μάταλα. Ετσι, λοιπόν, βρισκόμενος στην Κρήτη για επαγγελματικούς λόγους, αποφάσισα να τα επισκεφθώ, οδηγώντας 71 χλμ. από το Ηράκλειο στους κρητικούς δρόμους και δεν σας κρύβω, αδημονώντας να ξαναδώ την περιοχή.

Δεν είχε μεσημεριάσει καλά-καλά, όταν έφτασα. Τα Μάταλα ήταν ένα μικρό ψαροχώρι με μια υπέροχη αμμουδερή παραλία μήκους 300 μ. περίπου, που σχηματίζει ημικύκλιο, ενώ στις δύο πλευρές υπάρχουν ψηλοί κάθετοι βράχοι που καταλήγουν σε μικρό κλειστό κόλπο. Κατοικούνται από την αρχαιότητα και ήταν το επίνειο της Φαιστού. Εδώ ναυάγησαν τα πλοία του Μενελάου και πιστεύεται ότι ήταν το ακρωτήριο Νύσος, μεταξύ των όρμων Κομμού - Ματάλων.

Πριν από τους χίπις

Στους γύρω βράχους υπάρχουν τεχνητοί, σπηλαιώδεις χώροι (και υποβρύχια σπήλαια), λαξευμένοι στον βράχο. Μερικοί έχουν δωμάτια, σκαλιά και παράθυρα και φαίνεται πως χρησιμοποιήθηκαν σαν κατοικίες. Μέσα στις σπηλιές βρέθηκαν και τάφοι ελληνορωμαϊκών και πρωτοχριστιανικών χρόνων. Υπάρχουν ακόμη και σπήλαια που μπορεί να τα επισκεφθεί κανείς με βάρκα.

Οι σπηλιές παρέμειναν άδειες για χιλιάδες χρόνια μέχρι που κάποιοι περιπλανώμενοι χίπις τις ανακάλυψαν και κατοίκησαν σ' αυτές για αρκετά χρόνια. Μετά ακολούθησαν και άλλοι και άλλοι, μεταξύ τους και γνωστοί, όπως οι Μπομπ Ντίλαν, Τζόνι Μίτσελ, Τζάνις Τζόπλιν και Κατ Στίβενς. Την περίοδο της χούντας (1973, με νουθεσία και εντολή του Μητροπολίτη Γορτύνης εκδιώχθηκαν οι χίπις κατασκηνωτές από τα σπήλαια των Ματάλων και κάποιοι, αν θυμάμαι καλά, απελάθηκαν. Σήμερα, οι σπηλιές έχουν περιφραχθεί από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και απαγορεύεται η διαμονή και η διανυκτέρευση σ' αυτές.

Η πρώτη μου φορά

Καθόμουν σ' ένα όμορφο καφέ πάνω από την παραλία και προσπαθούσα να φέρω στο μυαλό μου τις παλιές εικόνες. Γιατί είχα βρεθεί και εγώ στα Μάταλα, το 1972, και ήταν το πρώτο μου πολιτισμικό σοκ και όχι μόνον, στην «τρυφερή» εφηβεία των 19 ετών.

Ημασταν μια παρέα «τρελόπαιδα» με μοτοσικλέτες, από τις πρώτες γιαπωνέζικες που είχαν έρθει τότε στην Ελλάδα, και κάναμε τον γύρο της Κρήτης. Θυμάμαι λεπτομέρειες απ' όλο το ταξίδι, αλλά από τα Μάταλα έχω ελάχιστες θολές εικόνες ενός πλήθους αγοριών και κοριτσιών, που είχαν γίνει όλοι μια παρέα και μας χαιρετούσαν με τα δύο δάχτυλα τεντωμένα (το σήμα της Ειρήνης) και λέγοντας «Peace man». Αυτό που θυμάμαι έντονα είναι η αίσθηση σοκ και δέους, μάλλον επειδή ήμουν ένας αλαζονικός 19χρονος που θεωρούσε εαυτόν μοντέρνο και χωρίς προκαταλήψεις. Ετσι, ο εγκέφαλος έκανε αυτό που λέμε στη νεοελληνικήν delete. Ρωτώντας τους συγγέροντες (από το γερός!) φίλους μου ανακάλυψα πως ακριβώς το ίδιο είχε συμβεί και σε αυτούς. Θυμάμαι ακόμα πως τουριστικές υποδομές σχεδόν δεν υπήρχαν. Τώρα ήταν πολύ διαφορετικά.

Αληθινή ιστορία


Στο καφέ, στο πλαϊνό τραπέζι, καθόταν ένας συνομήλικος Νεοζηλανδός και τον ρώτησα αν είχε έρθει στα Μάταλα για πρώτη φορά.
Εκείνος, το όνομά του ήταν Γκάρι, μου διηγήθηκε μια πονεμένη ιστορία.
Ο μεγαλύτερος αδερφός του είχε μείνει έναν ολόκληρο χρόνο στα Μάταλα και βέβαια είχε πει στον Γκάρι τα καλύτερα. Ετσι εν... σωτηρίω έτει 1973, ο Γκάρι ξεκίνησε από την πατρίδα του για τα μακρινά Μάταλα. Στο Αθήνα γνώρισε μια Αυστραλέζα, που έμελλε να γίνει γυναίκα του, που είχε εκδιωχθεί από τα Μάταλα και ήταν καθ' οδόν για την Ιο.
«Ετσι πήγα κι εγώ στην Ιο και ήταν υπέροχα. Σχεδόν όλοι που ήταν στα Μάταλα πήγαν μετά στην Ιο. Πολύ ωραία χρόνια».
-Και ήρθες τώρα να δεις πώς είναι τα Μάταλα, ρώτησα εγώ.
«Οχι ακριβώς. Εχασα τη γυναίκα μου πριν από 4 μήνες και επισκέπτομαι τώρα τα μέρη που έζησε».
Υστερα από λίγο χαιρέτησα τον θλιμμένο Γκάρι και περπάτησα στο χωριό. Είχε αρκετό κόσμο, παρ' ότι ήταν αρχή της σεζόν. Συνάντησα κάποιους μεσήλικες και νομίζω πως διέκρινα νόστο στο βλέμμα τους. Οπως μου έλεγε και ο συμπαθής ξενοδόχος, «οι περισσότεροι από αυτούς που τότε θεωρούσαν αλήτες, είναι σήμερα μεγάλοι και τρανοί. Κι έρχονται τακτικά, ίσως για να θυμηθούν τη νιότη τους. Βιομήχανοι, τραπεζίτες, ακόμα και υπουργοί. Πέρσι είχε έρθει ένας Γερμανός ή Αυστριακός, κάτι τέτοιο».

Σήμερα, τα Μάταλα είναι όμορφος τουριστικός οικισμός που υπάγεται στον Δήμο Τυμπακίου με φιλόξενα, καθαρά δωμάτια, καλές ταβέρνες με πολύ προσιτές τιμές και βέβαια με υπέροχες παραλίες. Μάλιστα, το τηλεοπτικό δίκτυο και site, Travelchannel, θεωρεί την παραλία της Κόκκινης Αμμου (πίσω από τους βράχους) μία από τις καλύτερες του κόσμου.

Πηγή: kathimerini.gr

Ο Πλάτανος της Γόρτυνας

Στη νότια πλευρά της Κρήτης, στο Νομό Ηρακλείου, κοντά στο Λιβυκό, στην πεδιάδα της Μεσαράς βρίσκεται η Γόρτυνα. Ένας από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της Κρήτης.

Η Γόρτυνα είναι γνωστή από τους προϊστορικούς χρόνους αλλά και από την Ελληνική Μυθολογία. Είχε άμεση σχέση με το μύθο της απαγωγής της Ευρώπης από τον Δία.

Ένα πρωινό την ώρα που η Ευρώπη μαζί με τις φίλες της μάζευε λουλούδια κοντά στη θάλασσα, ο Δίας μεταμορφωμένος σε ταύρο ολόλευκο, πλησίασε τα κορίτσια. Η Ευρώπη γοητεύθηκε από την ομορφιά και την ηρεμία του ταύρου και χαρούμενη πήδησε στη ράχη του. Τότε το ζώο με μιας ορθώθηκε και όρμησε κατά το πέλαγος. Η κόρη γαντζωμένη πάνω στη ράχη του για να μην τσακιστεί, ξεφώνιζε απελπισμένα. Ο Δίας κατέληξε στ` ακρογιάλια της Κρήτης, στον τόπο που πιο πολύ από όλους είχε δικό του, γιατί σ` αυτόν το τόπο ο πατέρας των θεών είχε γεννηθεί και είχε μεγαλώσει.

Ο Δίας έφερε την Ευρώπη στη Γόρτυνα, όπου ενώθηκε μαζί της κάτω από ένα πλατάνι που από τότε δεν έχασε ποτέ τη φυλλωσιά του. Μετά από αυτή την ένωση η Ευρώπη έφερε στον κόσμο τρεις γιους: το Μίνωα, τον Ροδάμανθο και τον Σαρπηδόνα. Στον πλάτανο της Γόρτυνας αναφέρεται και ο Θεόφραστος, ο πατέρας της Βοτανικής, στο έργο του "Περί φυτών ιστορίας": "Εν Κρήτη δε λέγεται πλάτανον τίνα εν τη Γορτυναία προς πηγή τινί ή ου φιλλοβολεί, μυθολογούσι δε ως από ταύτη εμιγή της Ευρώπης ο Ζευς τα δεν πλησίας πάσα φυλλοβολείν".

"Η πλάτανος" των αρχαίων, ο Πλάτανος όπως τον ονομάζει ο λαός, είναι απ` τα σημαντικότερα δένδρα τις ελληνικής χλωρίδας. Είναι γνωστό σήμερα ότι στην Ελλάδα, η πλάτανος η Ανατολική (Platanus orientalis var. Cretica), φυτρώνει σποραδικά μόνο στην Κρήτη και αποτελεί ποικιλία της "Ανατολικής".

Σήμερα στην Κρήτη υπάρχουν καμιά πενηνταριά δένδρα από αυτή την ποικιλία που έχει αειθαλή φύλλα. Η ποικιλία αυτή ονομάσθηκε Cretica (Κρητική), για πρώτη φορά από τον (Dode) Γάλλο Βοτανικό Luis Albert.

Αυτή λοιπόν η ενδημική ποικιλία της Κρήτης, κινδυνεύει με εξαφάνιση, γιατί πληθυσμός των δένδρων έχει συρρικνωθεί, από την υλοτομία των δένδρων που γινόταν παλαιότερα.

Το ιερό αειθαλές πλατάνι μάρτυρας για τη γέννηση της Μινωικής επικράτειας, παρακίνησε τους Γορτύνιους να την αναπαραστήσουν πάνω στα νομίσματά τους.

Σε ασημένιο στατήρα που εξέδωσαν, περίπου το 280 π.Χ., στην μία όψη υπάρχει ο Ζευς με τη μορφή ταύρου, ενώ στην άλλη όψη η Ευρώπη ξεκουράζεται κάτω από ένά πλατάνι.

Στις διάφορες περιοχές της Κρήτης1όπου υπάρχουν αυτά τα αειθαλή πλατάνια οι κάτοικοι έχουν πλέξει διάφορους μύθους για να δικαιολογήσουν τη "συμπεριφορά" των πλατανιών.

Όλοι γνωρίζουν ότι όταν πλησιάζει το φθινόπωρο τα πλατάνια αρχίζουν ν` αλλάζουν τα χρώματα των φύλλων τους και από πράσινα αρχίζουν να καφετίζουν. Με το θρόισμα του αέρα αρχίζουν να ξεγυμνώνονται και το χειμώνα είναι σαν μανουάλια.

Στην αρχαία Γόρτυνα υπάρχουν ίχνη από την νεολιθική εποχή, την μινωική εποχή, τα γεωμετρικά χρόνια, τα κλασικά χρόνια, τα ελληνιστικά χρόνια αλλά και τα νέα Ρωμαϊκά χρόνια.

Τα αρχιτεκτονικά της απομεινάρια είναι κυρίως ρωμαϊκών - βυζαντινών χρόνων και βρίσκονται σε μια έκταση 2.000 τ.μ.

Στη Γόρτυνα ιδρύθηκε από τον Απόστολο Τίτο η πρώτη χριστιανική εκκλησία της Κρήτης και εδώ μαρτύρησαν οι Άγιοι Δέκα το 250μ.Χ. Η Γόρτυνα καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τους Σαρακηνούς στις αρχές του 9ου αιώνα.

Την Γόρτυνα επισκέπτομαι σχεδόν κάθε φορά που βρίσκομαι στη Κρήτη, γιατί η ψυχή μου γεμίζει από ένα παράξενο φως. Την τελευταία φορά που πέρασα από εκεί, μαζί με την γυναίκα μου και το γιο μου, περιπλανήθηκα ανάμεσα στους αρχαιολογικούς της θησαυρούς και βρέθηκα και πάλι κοντά στο ιερό πλατάνι του Δία.

Εδώ έσκυψα και πήρα μαζί μου μερικά ξερά φύλλα. Φύλλα που θα μου θυμίζουν τη Γόρτυνα και τον αειθαλή πλάτανό της. Στην έξοδο του αρχαιολογικού χώρου μας σταμάτησε κάποιος αρχαιολόγος και με μεγάλη περιέργεια μας ρώτησε: "Πήρατε τα φύλλα για να κάνετε αγόρι;". Τον κοιτάξαμε απορριμμένοι και δεν ξέραμε τι να του απαντήσουμε. Ο αρχαιολόγος συνέχισε: "Ξέρετε μέχρι τη δεκαετία του `70, πολλά ζευγάρια έρχονταν εδώ κι έπαιρναν φύλλα από το πλατάνι για να κάνουν αγόρια. Η Ευρώπη όπως γνωρίζετε σύμφωνα με το μύθο γέννησε εδώ 3 γιους". Τότε έβγαλε από την τσέπη του και μας έδειξε το σύγχρονο ελληνικό νόμισμα των 2 Ευρώ που αναφέρεται στο συγκεκριμένο μύθο.

Αφήσαμε πίσω μας τη Γόρτυνα μ` ένα χαμόγελο. Πήραμε όμως μαζί μας, στην ψυχή μας, κομμάτια από την ομορφιά της.

* Τα πιο γνωστά αειθαλή πλατάνια, είναι εκείνα της Γόρτυνας, του Αζωγυρέ Σέλινου και του Μοναστηριακίου στην περιοχή του Αμαρίου. Τα δύο πρώτα λόγω της μεγάλης τους οικολογικής σημασίας έχουν κηρυχθεί διατηρητέα μνημεία της φύσης. Αειθαλή πλατάνια υπάρχουν επίσης στους Βώρους, στις Βρύσες, στο Φόδελε και σε άλλες περιοχές της μοναδικής Κρήτης.

Μια αγάπη για το καλοκαίρι...

Για να κάνεις ένα καλοκαιρινό ταξίδι δε χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια. Αρκεί μια μικρή σπίθα και έχεις ήδη βρεθεί με μια βαλίτσα στο χέρι να τριγυρίζεις στις θάλασσες του νου και να ταξιδεύεις.

Από τα καλοκαιρινά μου ταξίδια, αυτά του νου, ποτέ δεν λείπει η Κρήτη. Έχει ριζώσει τα αρμυρίκια της βαθιά μέσα μου και το φύλλωμα τους έκανε φράχτη την καρδιά. Θυμάμαι τα μέρη που πήγαινα, αλλά και άλλα που δεν μπόρεσα να δω και κάποια στιγμή θα ήθελα να βρεθώ εκεί.

Όπως στην υπέροχη παραλία του Μπάλου όπου για να φτάσει κάποιος χρειάζεται λίγο να ταλαιπωρηθεί. Έτσι όμως όλα γίνονται πιο μαγικά, αντικρύζοντας μια θάλασσα με όλες τις αποχρώσεις του μπλε... Ονειρεμένη.

Υπάρχει ένα πανέμορφο λιμανάκι στο Λουτρό, όπου αν βρει κανείς δωμάτιο να μείνει- τα δωμάτια είναι λίγα- και είναι δημιουργικός χαρακτήρας είμαι σίγουρη ότι θα εμπνευστεί, θα ξεχαστεί, θα χαθεί... Αν και τα μεγάλα νησιά μού προκαλούν άγχος, στην Κρήτη αυτό δεν το αισθάνομαι, γιατί είναι ένας τόπος όπου μπορεί κάποιος ανάλογα με τις διαθέσεις του να απομονωθεί σε ήρεμες, γραφικές γωνιές ή να μπερδευτεί με το πλήθος που χορεύει ξέφρενα στο «Room 69». Μπορεί να βρεθεί να κολυμπά ολομόναχος στα Γλυκά Νερά και σκάβοντας εκεί όπου σκάει το κύμα να πιει γλυκό νερό (ναι, αλήθεια!) ή να πίνει παγωμένα σφηνάκια με την παρέα του στους ρυθμούς του «Βeach Βar Βajia», στο Ρέθυμνο. Αν σας καλέσουν να πιείτε μια «κούπα», τότε να ξέρετε πως το παιχνίδι με το ποτό μόλις άρχισε και δεν μπορείτε να πείτε όχι.

Έχω δεκάδες στιγμές κι αναμνήσεις που θα με γυρίζουν πάντα στην Κρήτη.
Μια βαρκάδα στο Λουτρό με το τελευταίο μπουκάλι ρακί στις 2 το πρωί, η γαλήνη της θάλασσας, τα αστέρια στον ουρανό μοναδικό φως στο τοπίο και το σημείο του ορίζοντα όπου η θάλασσα ενώνεται με τον έναστρο ουρανό και γίνεται ένα... Πάντα όταν κοιτάζω τα αστέρια από αυτό το σημείο της γης γυρίζω χρόνια πίσω, στην αυλή του παππού μου, στο χωριό, όταν έβγαινα κρυφά τη νύχτα για να χαζέψω τον ουρανό.

Η Αγία Γαλήνη. Ένα μικρό χωριουδάκι στη νότια πλευρά της Κρήτης, που διατηρεί ακόμη και σήμερα αναλοίωτη τη φυσική του ομορφιά. Μοιάζει με πίνακα ζωγραφικής, φτιαγμένο από τα χέρια έμπειρου ζωγράφου.
Στην παραλία του χωριού μπορείτε να κολυμπήσετε στην καθαρή και ήσυχη θάλασσα. Από το λιμάνι ξεκινούν καραβάκια που σας πάνε στις διπλανές παραλίες , Πρέβελης-Άγιος Παύλος-Άγιος Γεώργιος. Μπορείτε να επισκεφτείτε τους αρχαιολογικούς χώρους της Φαιστού και της Γόρτυνας, καθώς και άλλα ενδιαφέροντα μέρη που βρίσκονται, μερικά χιλιόμετρα από την Αγία Γαλήνη.
Ο σημερινός οικισμός της Αγίας Γαλήνης, βρίσκεται χτισμένος πάνω στην αρχαία μινωική πόλη ΣΟΥΛΙΑ. Εκεί υπήρχε ναός αφιερωμένος στην θεά Άρτεμης. Απομεινάρια αυτής της πόλης και του ναού, όπως κτίρια, τάφοι, μάρμαρα και δυο γρανιτένιες κολώνες που κοσμούν έως σήμερα την εκκλησία του χωριού, έχουν βρεθεί, στα θεμέλια των νέων σπιτιών της Αγίας Γαλήνης. Σύμφωνα με την παράδοση από αυτό το σημείο πέταξαν ο Δαίδαλος και ο Ίκαρος, στην προσπάθεια τους να ξεφύγουν από τον Μίνωα.

Το σημερινό της όνομα η Αγία Γαλήνη το οφείλει, σε μια πριγκίπισσα του Βυζαντίου, η οποία στο ταξίδι της προς τους Αγίους Τόπους, αντιμετώπισε με το πλοίο της, μεγάλη καταιγίδα στο πέλαγος, και ζητώντας την βοήθεια Της Παναγιάς, έκανε τάμα να χτίσει ένα ναό στο μέρος που θα έβγαιναν. Πραγματικά το πλοίο άραξε σώο, στην απάνεμη παραλία του χωριού, που ποτέ δεν σηκώνονται κύματα, και η πριγκίπισσα άρχισε να οικοδομεί τον ναό, που ονόμασε Παναγιά Γαλήνη και με τα χρόνια έγινε Αγία Γαλήνη. Ο ναός αυτός είναι το σημερινό νεκροταφείο του χωριού. Στην σημερινή μορφή το χωριό άρχισε να οικοδομείτε το 1884, από οικογένειες που ήρθαν από τις Μέλαμπες και άλλα χωριά της περιοχής, αναπτύσσοντας μεγάλη οικονομική και εμπορική δραστηριότητα μέσω του λιμανιού και τουριστική ανάπτυξη τα τελευταία 30 χρόνια.
Στην Αγία Γαλήνη ζουν 800 κάτοικοι που ασχολούνται με τον τουρισμό, την αλιεία, την γεωργία και το εμπόριο. Ο νότιος ορεινός όγκος του βουνού Ίδη ή Ψηλορείτης, με τα όμορφα χωριά και τα ωραία κάλους τοπία, προσφέρονται για μονοήμερες εκδρομές ή ακόμα και για πεζοπορία.

Αγάπησα την Κρήτη για τους ανθρώπους της, τον τρόπο ζωής τους και την αλήθεια τους. Ζωή και Κρήτη είναι συνώνυμα.