«Έρωτας στον καιρό της ειρωνείας»

Το διαρκές θέμα της φθοράς των σχέσεων, της απιστίας, αλλά και του πειρασμού της αυτοκτονίας, απασχολεί την Αγγέλα Καστρινάκη στο πρώτο μυθιστόρημά της.

Συνδυάζοντας τη γυναικεία ευαισθησία με τον σύγχρονο τρόπο γραφής, η συγγραφέας συνθέτει ένα ψυχογραφικό μυθιστόρημα με πολλές κοινωνιολογικές συνιστώσες γύρω από το «ευτυχισμένο» μικροαστικό μοντέλο ζωής.

Το μυθιστόρημα είναι αναστοχαστικό, με συγγραφικά αυτοσχόλια και συλλογισμούς γύρω από διάσημα ερωτικά τρίγωνα: οι «Εκλεκτικές συγγένειες» του Γκαίτε, η «Απιστία» του Μπέργκμαν και παθιασμένη σχέση της Πηνελόπης Δέλτα με τον Ίωνα Δραγούμη αποτελούν αφορμές στοχασμού για τον έρωτα.

Η διαφορά είναι πως η ιστορία της Αγγέλας Καστρινάκη διαδραματίζεται στις μέρες μας, την εποχή της άκρας αυτοσυνειδησίας, με άλλα λόγια στα χρόνια της ειρωνείας.

Στο «Έρωτας στον καιρό της ειρωνείας» μια νεαρή γυναίκα με ικανοποιητική ζωή συνάπτει αιφνιδίως εξωσυζυγική σχέση. Ο άντρας της, την ίδια εποχή, αποκτά και αυτός έναν εκτός γάμου δεσμό με αρκετά νεότερή του κοπέλα.

Το μεγάλο πάθος της την οδηγεί στη λυτρωτική απώλεια κάθε αναστολής και αυτοελέγχου, στην πλήρη ταύτιση με τον άλλο και με τον εαυτό της, στη χαρούμενη συμφιλίωση ακόμα και με την ιδέα του θανάτου. Αναλώνεται όμως μάλλον γρήγορα.

Όταν έρχεται η κρίσιμη ώρα των αποφάσεων, βαθιές μεταβολές στη σχέση του αρχικού ζευγαριού συντελούν στην επανεκτίμηση της νηφαλιότητας, του χιούμορ και της αυτοσυνείδησης, στην επιστροφή της ειρωνείας.

Η σχέση όμως του άντρα με την κατά πολλά χρόνια νεότερή του κοπέλα, διατηρείται, δημιουργώντας νέες ισορροπίες, την πάλη με το αίσθημα της ζήλιας και, για τη σύζυγο που επανέκαμψε, τη νοσταλγία του πάθους, την πιθανότητα να ξαναρχίσει κάποτε μια καινούργια ιστορία έρωτα. Πρόκειται για ένα τέλος ανοιχτό.
Στο μυθιστόρημα, παρόλο που τα πάθη είναι έντονα, κανείς από τους ήρωες δεν προβαίνει σε ακραίες πράξεις. Η συγγραφέας δηλώνει –σε σχόλιά της μέσα στο κείμενο– πως δεν συμπαθεί τέτοιου είδους λύσεις. Στην εποχή της αυτοσυνείδησης, στο καιρό της ειρωνείας, η πιο ταιριαστή λύση είναι ο συμβιβασμός – κάτι που προσλαμβάνει τόσο πολιτικές όσο και αισθητικές προεκτάσεις (μεταρρυθμίσεις μάλλον παρά ρήξεις, ρεαλισμός περισσότερο παρά συμβολισμός και μυστικισμός).
Οι έρωτες και, κυρίως, οι απιστίες έχουν τις σταθερές τους τόσο στη ζωή όσο και στη λογοτεχνία। Ζήλειες, κτητικά σύνδρομα, αισθήματα προδοσίας και εγκατάλειψης, εκδικητικές διαθέσεις। Στην κλασική λογοτεχνία, μάλιστα, τα πάθη αυτού του είδους έχουν την τάση να δραματοποιούνται. Όπως σωστά λέει η Αγγέλα Καστρινάκη στο νέο της μυθιστόρημα Έρωτας στον καιρό της ειρωνείας, συνήθως σφραγίζονται με τον θάνατο: η Άννα Καρένινα πεθαίνει στις ράγες ενός τρένου, η Οτιλία και ο Εδουάρδος, οι παράνομοι εραστές στις Εκλεκτικές Συγγένειες του Γκαίτε, πεθαίνουν και αυτοί και η απατημένη σύζυγος Καρλότα τους θάβει μαζί σε μία έκρηξη γενναιοφροσύνης. Ο Ντ. Χ. Λόρενς μόνο σπάει τη συνήθεια, οδηγώντας τη Λαίδη Τσάτερλι διά βίου στην αγκαλιά του εραστή της- βάζοντάς την μάλιστα να φερθεί άσπλαχνα απέναντι στον ανάπηρο σύζυγό της. Η ελληνική εκδοχή αυτού του τύπου ρομάντζου είναι, βέβαια, το τρίγωνο Στέφανος Δέλτα- Πηνελόπη Δέλτα- Ίων Δραγούμης, αν και το πάθος δεν ολοκληρώθηκε σεξουαλικά. «Ώς πού πήγε;», ρώτησε ο Στέφανος Δέλτα όταν εκείνη του εξομολογήθηκε τον έρωτά της για τον Δραγούμη. «Ώς το φιλί», απάντησε εκείνη και αυτός απάντησε περιφρονητικά: «Δεν ντράπηκες;». Βέβαια για τους εραστές του τωρινού αιώνα, λέει η Καστρινάκη, το σώμα είναι το πρώτο που πρέπει να δοθεί και να δοκιμαστεί. Η ψυχή έρχεται δεύτερη, ως πιο σημαντική. «Σήμερα απατάμε με την ψυχή, όχι με το σώμα», λέει. Σπεύδει όμως να διευκρινίσει ότι οι απατημένοι δεν αισθάνονται το ίδιο και συνεχίζουν να θέτουν το ερώτημα του Δέλτα: «Ώς πού;». Στον Έρωτα στον καιρό της ειρωνείας ο (Αθηναίος) απατημένος σύζυγος λέγεται και αυτός Στέφανος. Τα άλλα ονόματα διαφέρουν: Μέλπω η σύζυγος, Μάριος ο εραστής της που είναι Θεσσαλονικιός. Αυτό είναι το βασικό τρίγωνο, με προεκτάσεις των πλευρών του τη Στέλλα, σύζυγο του Μάριου, και τη Μάνια, μια φοιτήτρια με την οποία ο ακτινολόγος- και καθηγητής στην Πάτρα- Στέφανος αναπτύσσει επίσης ένα φλερτ. Σαν σε γιγαντοοθόνηΗ Αγγέλα Καστρινάκη πιάνει τις φάσεις του έρωτα μία μία και τις ξετινάζει. Αναλύει σε βάθος όσα λένε και όσα αισθάνονται οι ήρωες και οδηγεί την ιστορία σε κάποιο τέλος, χωρίς οσμή θανάτου. Με εξαίρεση το πρώτο μισό του δεύτερου μέρους- το βιβλίο χωρίζεται σε τέσσερα μέρη- όπου η ερωτική ιστορία απογειώνεται και μυθοποιείται, δημιουργώντας ενόχληση όμως στον αναγνώστη για τα γλυκανάλατα χαρακτηριστικά της, το βιβλίο προσπαθείκαι σε μεγάλο βαθμό πετυχαίνει - να κάνει σύμμαχο και συνένοχο τον αναγνώστη, ο οποίος επιπλέον όχι μόνο δεν κοιτάζει από την κλειδαρότρυπα, αλλά είναι σαν να κοιτάζει από γιγαντοοθόνη, όπου μπορεί να «διαβάσει» και τις πιο μύχιες σκέψεις των πρωταγωνιστών. Η συγγραφέας, πανεπιστημιακός η ίδια και με γερή θεωρητική σκευή, επιδίδεται εδώ σε ένα σύνθετο εγχείρημα. Βγάζει τις φλούδες του λογοτεχνικού κρεμμυδιού, απογυμνώνει δηλαδή τον μύθο από τον περιβάλλοντα χώρο (τα χωροχρονικά στοιχεία που μας δίνει για τη ζωή των ηρώων είναι στοιχειώδη) και εστιάζει στον πυρήνα, που είναι το μυαλό και η ψυχή των πρωταγωνιστών. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγει την άνευ ουσίας αναμέτρηση με μεγάλα έργα της λογοτεχνίας και ταυτόχρονα τα μελετά. Ενώ δηλαδή πρόκειται για μια πλήρη ιστορία, με αρχή μέση και τέλος, εν τέλει το βιβλίο περνάει από διαδοχικές μεταμορφώσεις, εξελισσόμενο επιπλέον σε ένα δοκίμιο για το ίδιο του το θέμα, τον έρωτα και την απιστία, που είναι λογοτεχνικά αρχετυπικό. Το εγχείρημα είναι οπωσδήποτε αξιόλογο, ενδιαφέρον και προκλητικό, πρωτότυπο για τα ελληνικά δεδομένα, ενώ το μείγμα είναι τέτοιο που δεν χάνεται το ενδιαφέρον για την ίδια την εξέλιξη του μύθου.
Πάθος αλλά και χιούμορ, απώλεια του αυτοελέγχου αλλά και ειρωνεία, αποτελούν τα αντικείμενα του μυθιστορήματος, όπως και τους τρόπους της γραφής του.

Η Αγγέλα Καστρινάκη γεννήθηκε το 1962. Είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στον Τομέα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Εκτός από το πεζογραφικό της έργο, τέσσερις συλλογές διηγημάτων, έχει εκδώσει τρία επιστημονικά βιβλία για το χώρο της ελληνικής λογοτεχνίας.

Διακρίσεις:
-2005: Κρατικό Βραβείο Δοκιμίου – Κριτικής για το τελευταίο της βιβλίο «Η λογοτεχνία την ταραγμένη δεκαετία ’40-‘5» (εκδ. Πόλις)
-Βραβείο Ipekci, 1999