Ήτανε μια φορά μάτια μου, κι έναν καιρό | Μέρος 2

«Ο Νίκος Ξυλούρης ήταν ειδική περίπτωση προικισμένου ανθρώπου που έσπασε όλα τα καλούπια», λέει ο Κώστας Καζάκος (που συνεργάστηκαν στη θρυλική παράσταση «Το μεγάλο μας τσίρκο»). Σήμερα, που η κρίση της δισκογραφίας εντείνεται και λιγοστεύουν οι μεγάλες ερμηνείες (αλλά και η ακέραιη στάση ζωής), ο Ανωγειανός τραγουδιστής παραμένει πρότυπο και «καθαρό χρυσάφι» όπως συμπληρώνει ο ηθοποιός.

Το άστρο του Ξυλούρη συνεχίζει να λάμπει ακόμη και για τη φθίνουσα δισκογραφία. Στην εποχή του downloading και του ring tone, ο Αρχάγγελος (όπως τον αποκαλούσαν η Τζένη Καρέζη και ο Γ. Π. Σαββίδης), γνωστός και ως Ψαρονίκος, έφθασε να έχει πουλήσει μόνο την τελευταία τριετία πάνω από 30.000 CDs, πρωτιά που βρίσκει αντίστοιχο μόνο στις πωλήσεις των δίσκων του Βασίλη Τσιτσάνη και στο «Χαμόγελο της Τζοκόντα» του Μάνου Χατζιδάκι. Τρεις δεκαετίες μετά τον θάνατό του κι ενώ η μουσική σκηνή της Κρήτης γνωρίζει ακμή με νέους οργανοπαίχτες (λυράρηδες, βιολιστές, λαουτιέρηδες), δεκάδες κέντρα σε Αθήνα και Μεγαλόνησο και πολλές δισκογραφικές απόπειρες, μια συναυλία- αφιέρωμα επιβεβαιώνει την τόσο μακρινή απουσία, αλλά και παρουσία του.



«Ο Ψαρονίκος είναι δικαιωμένος πέρα για πέρα από τον καιρό κι απ΄ το λαό», εξηγεί στα «ΝΕΑ» ο Νίκος Μαμαγκάκης για την «απαστράπτουσα φυσιογνωμία όχι μόνο για την κρητική μουσική αλλά και για την έντεχνη λαϊκή μουσική μας».

Γιατί ξεχωρίζει; «Αυτό δεν ερμηνεύεται ούτε αισθητικά, ούτε μουσικά» λέει ο Κρητικός συνθέτης. «Αν ξέραμε τι είναι αυτό που τον κάνει τόσο φωτεινό ακόμη και σήμερα, θα βρίσκαμε τη συνταγή της επιτυχίας. Η στάση ζωής και η μεγάλη του ερμηνεία είναι συνισταμένες του φαινομένου Νίκου Ξυλούρη».



«Στο πρώτο μνημόσυνο του Νίκου Ξυλούρη στο Α΄ Νεκροταφείο, η αδελφή του Ευρυδίκη διέσχισε το πλήθος και τραγούδησε ένα μοιρολόι κρατώντας ένα τριαντάφυλλο. Θα πω στη συναυλία (που μόνο πένθιμη συνάντηση δεν θα είναι) αυτό το μοιρολόι χαρούμενα», λέει στα «ΝΕΑ» ο Λουδοβίκος των Ανωγείων.

«Θυμάμαι στα παιδικά μας χρόνια αυτός με επηρέασε να ασχοληθώ με τη μουσική. Στην κηδεία του όλη η Ελλάδα ήταν όρθια κι έκλαιγε. Αγέννητα παιδιά τότε, έρχονται σήμερα και μου μιλάνε γι΄ αυτόν. Θα είναι πάντα ζωντανός», προσθέτει ο αδελφός του Ψαραντώνης.



Από μουσική οικογένεια- παππούς του ήταν ο λυράρης Αντώνης Σκουλάς ή Καραμουζαντώνης -, γεννήθηκε στα Ανώγεια Ρεθύμνου και μετά την ολοσχερή καταστροφή του χωριού από τους Γερμανούς το 1941, μετεγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην επαρχία Μυλοποτάμου. Στο σχολείο και σε ηλικία 9 ετών αιφνιδιάζει με το παίξιμο της λύρας και με τη φωνή του. «Ως ερμηνευτής το μείζον ζήτημα είναι να μπορείς να μεταφέρεις τη συγκίνηση. Αυτό το πέτυχε ο Ξυλούρης με σοκαριστική ευκολία», υπογραμμίζει ο Μίλτος Πασχαλίδης που συμμετέχει στην αυριανή συναυλία.

Στα δεκαέξι του ο Ψαρονίκος κατεβαίνει στο Ηράκλειο και πιάνει δουλειά στο «Κάστρο», ζώντας με λιγοστά χρήματα και σ΄ ένα φόντο που θέλει τους αστούς ντόπιους να διασκεδάζουν περισσότερο με βαλς, ρούμπες και ταγκό παρά με μαντινάδες. Πέντε χρόνια μετά (1958), παντρεύεται την Ουρανία Μελαμπιανάκη και βγάζει τον πρώτο του δίσκο στην Οdeon, ενώ το 1967 με τον αδελφό του και λαουτιέρη Γιάννη (Ψαρογιάννη), τον Στέλιο Αεράκη και τον Ζαχαρία Φασουλά εμφανίζονται στο κέντρο «Ερωτόκριτος» στο Ηράκλειο.



Δύο χρόνια μετά μετακομίζει στην Αθήνα, εμφανίζεται στο «Κονάκι», συνεργάζεται με τον Γιάννη Μαρκόπουλο και αργότερα ηχογραφεί τα «Ριζίτικα», σε μια εποχή που η επιστροφή στις ρίζες θέτει τα δικά της θεμέλια. Παράλληλα οι φοιτητές στριμώχνονται στην μπουάτ «Λήδρα» για να απολαύσουν τον Ξυλούρη και τον Γιάννη Μαρκόπουλο σ΄ ένα πρόγραμμα που γνωρίζει επιτυχία.

«Τον θυμάμαι ως παιδί να παίζει σε γάμους και γλέντια. Τότε του ζωγράφισα το πορτρέτο, το 1978. “Πολύ ωραίο”, μου είπε. Μου παράγγειλε επίσης να ζωγραφίσω και τη μητέρα του. Υπήρξε σαν ένα ωραίο λάθος σε μια εποχή που δεν ευνοούσε τις αξίες», θυμάται ο Λουδοβίκος των Ανωγείων.

Ακολουθούν κι άλλοι δίσκοι (ανάμεσά τους και λαϊκά τραγούδια το 1976 με τον Στέλιο Βαμβακάρη) αλλά η μοίρα δεν λογίζει επιτυχίες. Ύστερα από μάχη με τον καρκίνο, η φωνή του σιγεί το 1980. «Πήγα να τον δω άρρωστο στο νοσοκομείο. Η αδελφή του, του έλεγε: “Νίκο μου σε έφαγε το μάτι του κόσμου”. Της απαντούσε εκείνος: “Γιατί, Ευρυδίκη, τι έκαμα;”» συμπληρώνει ο συγχωριανός του Λουδοβίκος, ο οποίος παράλληλα αποκαλύπτει στα «ΝΕΑ» και μια άγνωστη πρωτοβουλία προς τιμήν του Ξυλούρη: «Εντελώς αθόρυβα, είκοσι συνομήλικοι φίλοι του μάζεψαν χρήματα και μας εξουσιοδότησαν μαζί με τον Ανωγειανό γιατρό Αντώνη Ορφανό να παραγγείλουμε στην Ιταλία ένα δίμετρο χάλκινο άγαλμα από τον γλύπτη και καθηγητή Καλών Τεχνών του Μιλάνου Νικόλα Ζαμπόνι που θα τοποθετηθεί στο Θέατρο Νίκος Ξυλούρης στα Ανώγεια το καλοκαίρι. Ο Ξυλούρης δεν λείπει σήμερα. Αν αγαπάς κάτι το περιέχεις».



Τριάντα χρόνια από το θάνατο του, ο Νίκος Ξυλούρης συγκαταλέγεται στους πλέον ευπώλητους ακόμη και στις μαύρες ημέρες της δισκογραφίας - με πάνω από 10.000 πωλήσεις cd's σταθερά κάθε χρόνο - σημειώνει πρωτιά στα μουσικά downloading και παραμένει διαχρονικός. Απόδειξη, και η οργάνωση της συναυλίας αφιέρωμα, στον «Αρχάγγελο της Κρήτης».



Σήμερα Κυριακή, η συναυλία- αφιέρωμα στη μνήμη του Νίκου Ξυλούρη στο Ποδηλατοδρόμιο του ΟΑΚΑ στις 19.00, έχει είσοδο ελεύθερη.



Συμμετέχουν (υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Χρήστου Λεοντή): Νίκος Ανδρουλάκης, Χαράλαμπος Γαργανουράκης, Ross Daily, Βασίλης Καρεφιλάκης, Λουδοβίκος των Ανωγείων, Μάνος Μουντάκης, Μίλτος Πασχαλίδης, Στέλιος Πετράκης, Μαρία Σουλτάτου, Ψαραντώνης, Ψαρογιάννης, Χορωδίες των Δήμων Αθηναίων, Κηφισιάς και Ηρακλείου. Οργάνωση: Ένωση Κρητών Αμαρουσίου «Ο Κρηταγνής Ζευς» με τη στήριξη των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων Αθηνών, Ηρακλείου και Ρεθύμνης. Σκηνοθεσία: Κωστής Τσώνος. Παρουσίαση:
Μιχάλης Αεράκης, καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης.



Αφήγηση: Ουρανία Μπασλή.