Ο Κρητικός Αναγγενησιακός συνθέτης που ξαναβρέθηκε στην Ιστορία

Ο ήλιος είχε δύσει πάνω απο τον Χάνδακα...

Ο Κούλες έμοιαζε λουσμένος σε ένα απόκοσμο πορφυρό χρώμα, αυτό που τα καλοκαιρινά δειλινά σημαδεύει το λυκόφως.Το βλέμμα χαμένο μεσοπέλαγα αγναντεύει το μακρόστενο όγκο της Δίας, του μικρού νησιού με τα μυστικά του παρελθόντος του κρυμμένα καλά στον σιωπηλό βυθό.Κάπου εκεί, οι Βενετσιάνικες γαλέρες που έφευγαν απο το Τουρκοκρατούμενο πια Χάνδακα ίσως να κοντοστάθηκαν για λίγο, ώσπου το βλέμμα του Φραντσέσκου Μοροζίνι και των τελευταίων υπερασπιστών του Χάνδακα να αποτυπώσει στην μνήμη τις τελευταίες εικόνες απο την πόλη που εγκατέλειπαν.
Τα πλοία μετέφεραν τους τελευταίους κατοίκους του Χάνδακα, τα λιγοστά υπάρχοντα και τις μνήμες τους.Κάπου όμως στα σκοτεινά αμπάρια είχαν κάτι ακόμα πολυτιμότερο.Κάτι που ο χρόνος δεν μπορούσε να φθείρει.Τις αναμνήσεις του Regno di Candia κατεγραμμένες σε χιλιάδες φύλλα χαρτιού.

Τα αρχεία της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας

Και όπως ο ήλιος έγερνε σιωπηλός πίσω απο το Στρούμπουλα σκορπώντας τις τελευταίες ακτίνες φωτός πάνω απο το Μεγαλο Κάστρο , όπως ο λαβωμένος λέοντας της Γαληνοτάτης έφευγε με τα ματωμένα του φτερά απο το νησί, τα μυστικά που θα παρέμεναν αιώνες ολόκληρους φυλαγμένα στα αρχεία και τα ράφια έπαιρναν τον μακρύ δρόμο προς τη Δύση...
Θησαυροί που έκρυβαν πολύτιμα στοιχεία απο την ιστορία της Κρήτης και που χάριζαν τις γνώσεις στους μοναχικούς "ταξιδιώτες" σ΄αυτό τον κόσμο των χειρογράφων βρέθηκαν στα ράφια βιβλιοθηκών και περίμεναν τους "τολμηρούς" που ζητούσαν να πιούν απο το νερό της πανάρχαιας πηγής μνήμης και γνώσης.
Τα μυστικά που είχαν να πούν τα έλεγαν ψιθυριστά και συνεχίζουν ακόμα να τα λένε με τον ίδιο τρόπο. Μόνο που στην περίπτωση αυτής της ιστορίας τα μυστικά ειπώθηκαν μελωδικά, με ήχους που ξεχυνόταν απο τα εκκλησιαστικά αρμόνια στην καρδιά του Βενετσιάνικου Χάνδακα, στον παλιό ναό του Αγίου Τίτου.
Eκεί βρισκόταν η άκρη της ιστορίας που ξετύλιξε υπομονετικά ο Διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και μεταβυζαντινών σπουδών της Βενετίας κ. Νικόλαος Παναγιωτάκης και αφορούσε την ζωή και το έργο του Φραγκίσκου Λεονταρίτη, του μουσικού που έζησε στον Χάνδακα και λησμονήθηκε για αιώνες ολόκληρους. Ως την μέρα που ο Ν. Παναγιωτάκης ανακάλυψε στον δεύτερο τόμο του βιβλίου " D elle iscrizioni Veneziane", του E.A., Cicogna το όνομα Francesco Londarit detto il Greco" Kai αυτή ήταν η αρχή για το ξετύλιγμα του κουβαριού που οδηγούσε μέσα απο ατέλειωτες σειρές αρχειακών κειμένων στον πρώτο επώνυμο Ελληνα μουσικό των νεωτέρων χρόνων και μάλιστα τον Κρητικό μουσικό που μετά απο τέσσερις αιώνες έβγαινε απο την λήθη και αποκτούσε ξανά την θέση που του άξιζε.

Στο Φραγκίσκο Λεονταρίτη.


Ο αείμνηστος Διευθυντής του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και μεταβυζαντινών σπουδών της Βενετίας Νικόλαος Παναγιωτάκης ήταν αυτός που κοντοστάθηκε για πρώτη φορά σ αυτό το λήμμα του βιβλίου του Cicogna, επισήμανε την αναφορά στη λέξη "Greco" και υποψιάστηκε οτι επρόκειτο για κάποιον σημαντικό μουσουργό που μάλιστα έπρεπε να εχει στενή σχέση με την Κρήτη, αφού το όνομα του ήταν σαφώς παραφθορά του Ελληνικού επιθέτου Λεονταρίτης ή Λιονταρίτης.Το όνομα δεν ήταν άγνωστο για τον καθηγητή, αφού κάποιος Νικόλαος ,αυτή την φορά ,Λενταρίτης αναφερόταν στο στιχούργημα του Μαρίου Τζανέ Μπουνιαλή "Φιλονικία του Χάνδακος και του Ρεθέμνου"

Κρητικός μουσικός λοιπόν ; Στην καρδιά της Αναγέννησης ; Και μάλιστα ξεχασμένος για τέσσερις ολόκληρους αιώνες ; Η αποκάλυψη ήταν ιδιαίτερα σημαντική και άφηνε να διαφανεί η συγκλονιστική συνέχεια της ιστορίας που θα έβγαινε σιγά σιγά απο την λήθη των αιώνων και θα ξαναζωντάνευε την ταραχώδη ζωή ενός νόθου παιδιού που ξεκίνησε απο το Χάνδακα αλλοτινών καιρών...και έφτασε να γνωρίσει την δόξα στη θαυμαστή πόλη που κυριαρχούσε στην Δύση. Στη έδρα της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας, της Βενετίας...Εναν μουσικό που περιπλανήθηκε στην Ευρώπη για να επιστρέψει ξανά στον Χάνδακα στην δύση της ζωής του.

Ο Νίκος Παναγιωτάκης άρχισε σιγά σιγά να συνθέτει τα κομμάτια του "πάζλ" και να ανασύρει απο την λήθη στο φως την ιστορία του μοναδικού Ελληνα και μάλιστα Κρητικού συνθέτη της Αναγέννησης. Ταξιδεύοντας σε διάφορες πόλεις του εξωτερικού, περνώντας μήνες ολόκληρους σε μερικές απο τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες του κόσμου άρχισε να αποκαλύπτει την γοητευτική ιστορία του Φραγκίσκου Λεονταρίτη. Χρειάστηκαν έρευνες οκτώ περίπου χρόνων για να συγκεντρωθεί ενας μεγάλος αριθμός πληροφοριών που τοποθετούσε ξανά τον Λεονταρίτη στη περίοπτη θέση που του άξιζε μετά απο τόσα χρόνια λησμονιάς.

Και η ιστορία που χάνεται στα βάθη της Αναγέννησης θα μπορούσε να ξεκινήσει κάπως έτσι...


Στον Χάνδακα στην παραλιακή συνοικία του Αγίου Πέτρου των Φράρων, του γνωστού Αγ.Πέτρου των Δομηνικανών, γύρω στα 1518 (ή ενα δυο το πολύ χρόνια αργότερα) το παιδί του καθολικού ιερέα και αξιωματούχου του καθεδρικού ναού της Λατινικής αρχιεπισκοπής Κρήτης, του ναού του Αγίου Τίτου, Νικολάου Λεονταρίτη, ερχόταν στο φώς και δεχόταν τα δώρα απο τις μούσες που θα τον συνόδευαν σε ολη του την ζωή.

Η μητέρα του, Μαρία Σιμιλινοπούλα, προερχόταν απο Ελληνορθόδοξη οικογένεια κατώτερης τάξης και είχε χαρίσει στον ευκατάστατο Νικόλαο Λεονταρίτη αλλο ενα παιδί, τον Γεώργιο ο οποίος ακολούθησε σταδιοδρομία σε θέσεις γραμματέα δικαστικών υπηρεσιών.Ο δευτερότοκος Φραγκίσκος είχε δείξει απο μικρός μεγάλη κλίση στην μουσική και ήταν προικισμένος με εξαίρετη φωνή. Ο πατέρας του τον προόριζε για εκκλησιαστική σταδιοδρομία, επιθυμόντας να τον διαδεκτεί ο γιός του στα αξιώματα που κατείχε. Τα πράγματα όμως δεν ήταν καθόλου εύκολα γιατί απαγορευόταν η χειροτόνηση νόθων παιδιών ως κληρικοί, εκτός και αν υπήρχε παπική απόφαση που νομιμοποιούσε την γέννηση τους ή αν εναντι αμοιβής κάποιος κόμης παλατίνος έκανε την νομιμοποίηση αυτή.
Ισχυροί όμως προστάτες της οικογένειας και συγκεκριμένα τα μέλη της εκκλησιαστικής δυναστείας των Lando οι οποίοι κατείχαν κληρονομικά τον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κρήτης. και ο Κρητικός επίσκοπος Bartolomeo Abramο, απο έκπτωτη οικογένεια Βενετών πατρικίων βοήθησαν στην έκδοση της παπικής άδειας που έφερε τον Φραγκίσκο Λεονταρίτη, σε νεαρή ακόμα ηλικία, στο αξίωμα του Ιερέα.


Ο Φραγκίσκος αναφέρεται ως κληρικός ήδη απο τα 1535 σε ηλικία 17 χρονών ή λίγο μεγαλύτερος. Η μουσική παιδεία του φαίνεται οτι αποκτήθηκε στο Χάνδακα οπου απο τα 1536 εργαζόταν σαν οργανίστας στον παλιό ναό του Αγίου Τίτου, οπου υπήρχε εκκλησιαστικό όργανο, στον ίδιο ναό οπου ιερουργούσε και ο πατέρας του. Δεν αποκλείεται όμως να βελτίωσε τις μουσικές του γνώσεις στην Ιταλία.
Με τις οικονομικές δυσκολίες που οφειλόταν κυρίως στις δεσμευτικές νοταριακές πράξεις με τις οποίες υποχρεούνταν να καταβάλει κάθε χρόνο ενα σημαντικό ποσόν στον προστάτη του Bartolomeo Abramo ή στον ανηψιό του Bartolomeo Sirigo, (για να "ξεπληρώσει" την παραχώρηση των αξιωμάτων του κανονικάτου της Σητείας, της αρχιεπισκοπής Κρήτης και το αξιωμα του δεκανου της επισκοπής Χερσονήσου) να τον συνοδεύουν σε ολη του την ζωή ο μουσικός θα εργαστεί στον Χάνδακα ως την καταστροφή του ναού του Αγίου Τίτου απο πυρκαϊά, στα 1544.
Η αναχώρηση του για την Ιταλία ήταν μια φυσιολογική εξέλιξη αφού του προσέφερε την ευκαιρία να σταδιοδρομήσει ως μουσικός σε μια Ευρώπη που άνοιγε διάπλατα τις πύλες της στους ταλαντούχους μουσικούς. Συμμετέχοντας σε εκδηλώσεις που γινόταν τόσο σε δημόσιους όσο και σε ιδιωτικούς χώρους ο Λεονταρίτης ασχολήθηκε κυρίως σαν χορωδός στον ναό του Αγίου Μάρκου της Βενετίας.
Τον Νοέμβριο του 1552 τιμωρείται για άγνωστους λόγους απο τον ιερατικό προϊστάμενο του, τον πριμικήριο του Αγίου Μάρκου, με προσωρινή έκπτωση απο το ιερατικό αξίωμα και ανάμεσα στις 7 Ιουνίου του 1556 και 16 Φεβρουαρίου 1557 αποχωρεί απο την χορωδία του Αγίου Μάρκου χωρίς όμως να φύγει απο την Βενετία.
Πέντε χρόνια αργότερα ο Λεονταρίτης θα μετακομισει στην Πάντοβα όπου προσλήφθηκε ως μέλος της χορωδίας του καθεδρικού ναού. Εμεινε όμως μόνο οκτώ μήνες εκεί.
Στα 1561 μια σηματική καμπή στην ζωή του ήταν η πρόσληση απο τον ηγεμόνα της Βαυαρίας Αλβέρτο Ε', να μεταβεί στο Μόναχο και να ζήσει εκεί ως μουσικός της αυλής του. Μάλιστα η περίοδος αυτή της ζωής του Λεονταρίτη θεωρείται απο τις πιο δημιουργικές αφού το μεγαλύτερο μέρος του σωζόμενου έργου του χρονολογείται σε αυτή την περίοδο.
Το ανήσυχο πνευμα του Λεονταρίτη και η ταραχώδη ζωή του τον οδήγησαν στην Κρεμώνα και ξανά στην Βενετία στα 1566. Ομως ο δρόμος της επιστροφής στον Χάνδακα ήταν πια αποφασισμένος. Θέλοντας να ξαναβρεί την γαλήνη και την ηρεμία γυρίζει μετά απο είκοσι χρόνια στην πόλη του, βρίσκει ζωντανή την μητέρα του και ανακτά τον βαθμό της ιεροσύνης του. Εκλέχθηκε και πάλι κανονικός του καθεδρικού ναού του Αγίου Τίτου εξασκώντας παράλληλα τις μουσικές του δραστηριότητες.


Ο Φραγκίσκος Λεονταρίτης παύει να μνημονεύεται στις πηγές απο τις αρχές του 1572 κάτι που υποδηλώνει οτι πέθανε εκείνη ή την επόμενη χρονιά, σε ηλικία 54 περίπου χρόνων.Στα τέλη του 16ου αιώνα και στις αρχές του 17ου είχε λησμονηθεί με τα αντίτυπα της πρώτης συλλογής των μοτέτων του 1564 να εξακολουθούν να πωλούνται στην Βενετία και την Φλωρεντία σε ολοένα χαμηλότερες τιμές.
Ο Φραγκίσκος Λεονταρίτης είχε βγεί απο το προσκήνιο και είχε τυλιχθεί στη χρυσόσκονη της λήθης όπου έμεινε για πάνω απο τετρακόσια χρόνια. Ως την μέρα που ο μίτος που υπομονετικά άρχισε να ξετυλίγει ο Ν. Παναγιωτάκης οδηγούσε ξανά στα ίχνη του μεγάλου Κρητικού μουσικού. Και ως την μέρα που η μουσική του Λεονταρίτη ακούστηκε ξανά στο Ηράκλειο σε δυο συναυλίες που έγιναν στην βασιλική του Αγίου Μάρκου (26 και 27 Αυγούστου 1984) απο το συγκρότημα "Τραγουδιστές" υπο την διεύθυνση του Αντώνη Κοντογεωργίου.

Ο τότε Δήμαρχος Ηρακλείου κ. Μανόλης Καρέλλης θέλησε να συμπεριλάβει στις εκδηλώσεις "Ηράκλειο - Καλοκαίρι 84" την παρουσίαση των έργων του Λεονταρίτη στη γενέτειρα πόλη του. Με τη μεταγραφή των έργων του Λεονταρίτη σε σύγχρονη μουσικη σημειογραφία απο τον Αγγλο μουσικολόγοτου Παν/μιου του Liverpool Δρ Graham Dixon η παρουσίαση ύστερα απο 420 περίπου χρόνια των τριών λειτουργιών,των δύο ναπολιτάνων και των τριών μαδριγαλίων ήταν ενα σημαντικό γεγονός για τη πόλη του Ηρακλείου.
Τα έργα του Κρητικού μουσικού ηχογραφήθηκαν απο το μουσικό σύνολο "Πολυφωνία".



Πηγή: από τις ΣΤΙΓΜΕΣ, το Κρητικό περιοδικό