Ο Πλάτανος της Γόρτυνας

Στη νότια πλευρά της Κρήτης, στο Νομό Ηρακλείου, κοντά στο Λιβυκό, στην πεδιάδα της Μεσαράς βρίσκεται η Γόρτυνα. Ένας από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της Κρήτης.

Η Γόρτυνα είναι γνωστή από τους προϊστορικούς χρόνους αλλά και από την Ελληνική Μυθολογία. Είχε άμεση σχέση με το μύθο της απαγωγής της Ευρώπης από τον Δία.

Ένα πρωινό την ώρα που η Ευρώπη μαζί με τις φίλες της μάζευε λουλούδια κοντά στη θάλασσα, ο Δίας μεταμορφωμένος σε ταύρο ολόλευκο, πλησίασε τα κορίτσια. Η Ευρώπη γοητεύθηκε από την ομορφιά και την ηρεμία του ταύρου και χαρούμενη πήδησε στη ράχη του. Τότε το ζώο με μιας ορθώθηκε και όρμησε κατά το πέλαγος. Η κόρη γαντζωμένη πάνω στη ράχη του για να μην τσακιστεί, ξεφώνιζε απελπισμένα. Ο Δίας κατέληξε στ` ακρογιάλια της Κρήτης, στον τόπο που πιο πολύ από όλους είχε δικό του, γιατί σ` αυτόν το τόπο ο πατέρας των θεών είχε γεννηθεί και είχε μεγαλώσει.

Ο Δίας έφερε την Ευρώπη στη Γόρτυνα, όπου ενώθηκε μαζί της κάτω από ένα πλατάνι που από τότε δεν έχασε ποτέ τη φυλλωσιά του. Μετά από αυτή την ένωση η Ευρώπη έφερε στον κόσμο τρεις γιους: το Μίνωα, τον Ροδάμανθο και τον Σαρπηδόνα. Στον πλάτανο της Γόρτυνας αναφέρεται και ο Θεόφραστος, ο πατέρας της Βοτανικής, στο έργο του "Περί φυτών ιστορίας": "Εν Κρήτη δε λέγεται πλάτανον τίνα εν τη Γορτυναία προς πηγή τινί ή ου φιλλοβολεί, μυθολογούσι δε ως από ταύτη εμιγή της Ευρώπης ο Ζευς τα δεν πλησίας πάσα φυλλοβολείν".

"Η πλάτανος" των αρχαίων, ο Πλάτανος όπως τον ονομάζει ο λαός, είναι απ` τα σημαντικότερα δένδρα τις ελληνικής χλωρίδας. Είναι γνωστό σήμερα ότι στην Ελλάδα, η πλάτανος η Ανατολική (Platanus orientalis var. Cretica), φυτρώνει σποραδικά μόνο στην Κρήτη και αποτελεί ποικιλία της "Ανατολικής".

Σήμερα στην Κρήτη υπάρχουν καμιά πενηνταριά δένδρα από αυτή την ποικιλία που έχει αειθαλή φύλλα. Η ποικιλία αυτή ονομάσθηκε Cretica (Κρητική), για πρώτη φορά από τον (Dode) Γάλλο Βοτανικό Luis Albert.

Αυτή λοιπόν η ενδημική ποικιλία της Κρήτης, κινδυνεύει με εξαφάνιση, γιατί πληθυσμός των δένδρων έχει συρρικνωθεί, από την υλοτομία των δένδρων που γινόταν παλαιότερα.

Το ιερό αειθαλές πλατάνι μάρτυρας για τη γέννηση της Μινωικής επικράτειας, παρακίνησε τους Γορτύνιους να την αναπαραστήσουν πάνω στα νομίσματά τους.

Σε ασημένιο στατήρα που εξέδωσαν, περίπου το 280 π.Χ., στην μία όψη υπάρχει ο Ζευς με τη μορφή ταύρου, ενώ στην άλλη όψη η Ευρώπη ξεκουράζεται κάτω από ένά πλατάνι.

Στις διάφορες περιοχές της Κρήτης1όπου υπάρχουν αυτά τα αειθαλή πλατάνια οι κάτοικοι έχουν πλέξει διάφορους μύθους για να δικαιολογήσουν τη "συμπεριφορά" των πλατανιών.

Όλοι γνωρίζουν ότι όταν πλησιάζει το φθινόπωρο τα πλατάνια αρχίζουν ν` αλλάζουν τα χρώματα των φύλλων τους και από πράσινα αρχίζουν να καφετίζουν. Με το θρόισμα του αέρα αρχίζουν να ξεγυμνώνονται και το χειμώνα είναι σαν μανουάλια.

Στην αρχαία Γόρτυνα υπάρχουν ίχνη από την νεολιθική εποχή, την μινωική εποχή, τα γεωμετρικά χρόνια, τα κλασικά χρόνια, τα ελληνιστικά χρόνια αλλά και τα νέα Ρωμαϊκά χρόνια.

Τα αρχιτεκτονικά της απομεινάρια είναι κυρίως ρωμαϊκών - βυζαντινών χρόνων και βρίσκονται σε μια έκταση 2.000 τ.μ.

Στη Γόρτυνα ιδρύθηκε από τον Απόστολο Τίτο η πρώτη χριστιανική εκκλησία της Κρήτης και εδώ μαρτύρησαν οι Άγιοι Δέκα το 250μ.Χ. Η Γόρτυνα καταστράφηκε ολοκληρωτικά από τους Σαρακηνούς στις αρχές του 9ου αιώνα.

Την Γόρτυνα επισκέπτομαι σχεδόν κάθε φορά που βρίσκομαι στη Κρήτη, γιατί η ψυχή μου γεμίζει από ένα παράξενο φως. Την τελευταία φορά που πέρασα από εκεί, μαζί με την γυναίκα μου και το γιο μου, περιπλανήθηκα ανάμεσα στους αρχαιολογικούς της θησαυρούς και βρέθηκα και πάλι κοντά στο ιερό πλατάνι του Δία.

Εδώ έσκυψα και πήρα μαζί μου μερικά ξερά φύλλα. Φύλλα που θα μου θυμίζουν τη Γόρτυνα και τον αειθαλή πλάτανό της. Στην έξοδο του αρχαιολογικού χώρου μας σταμάτησε κάποιος αρχαιολόγος και με μεγάλη περιέργεια μας ρώτησε: "Πήρατε τα φύλλα για να κάνετε αγόρι;". Τον κοιτάξαμε απορριμμένοι και δεν ξέραμε τι να του απαντήσουμε. Ο αρχαιολόγος συνέχισε: "Ξέρετε μέχρι τη δεκαετία του `70, πολλά ζευγάρια έρχονταν εδώ κι έπαιρναν φύλλα από το πλατάνι για να κάνουν αγόρια. Η Ευρώπη όπως γνωρίζετε σύμφωνα με το μύθο γέννησε εδώ 3 γιους". Τότε έβγαλε από την τσέπη του και μας έδειξε το σύγχρονο ελληνικό νόμισμα των 2 Ευρώ που αναφέρεται στο συγκεκριμένο μύθο.

Αφήσαμε πίσω μας τη Γόρτυνα μ` ένα χαμόγελο. Πήραμε όμως μαζί μας, στην ψυχή μας, κομμάτια από την ομορφιά της.

* Τα πιο γνωστά αειθαλή πλατάνια, είναι εκείνα της Γόρτυνας, του Αζωγυρέ Σέλινου και του Μοναστηριακίου στην περιοχή του Αμαρίου. Τα δύο πρώτα λόγω της μεγάλης τους οικολογικής σημασίας έχουν κηρυχθεί διατηρητέα μνημεία της φύσης. Αειθαλή πλατάνια υπάρχουν επίσης στους Βώρους, στις Βρύσες, στο Φόδελε και σε άλλες περιοχές της μοναδικής Κρήτης.