Μια Γερμανίδα περπατάει στην Κρήτη

«Διέσχισα τα Σφακιά, ακολουθώντας το βλέμμα της Ιωάννας Καρυστιάνη. Στον κεντρικό δρόμο, πάνω από τον Καλλικράτη, βρήκα την ατμόσφαιρα των βιβλίων της. Αναζήτησα επιπλέον διαδρομές και πληροφορίες στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων. Βρήκα κείμενα του Μυριβήλη από το 1956, όπου φαίνεται καθαρά πώς ένας Έλληνας διανοούμενος έρχεται σε επαφή με τις αγριότητες εκείνης της εποχής. Τέλειωσα το βιβλίο μου με ένα κείμενο του Λακαριέρ για τον Άγιο Ιωάννη - το τελευταίο χωριό της Κρήτης, ύστερα από την κάτω χώρα Σφακίων, μετά το Φραγκοστάφυλο. Ο Λακαριέρ περιγράφει τη συγκινητική φιλοξενία των Κρητικών, που έχει όμως και τη σκοτεινή πλευρά της - μίσος αγιάτρευτο, νυχτερινές βάρδιες για τους νεκρούς. Αυτό το αναμάσημα του μίσους δεν θα το νιώσει ο ξένος. Εκεί που τα καταπιεσμένα πάθη κοχλάζουν θα δει μόνο γενναιοδωρία».

Το βιβλίο της Μικαέλας Πρίντσινγκερ για την Κρήτη είναι ένας ιδιόρρυθμος ταξιδιωτικός οδηγός. Αποτελείται από ειλικρινείς διαδρομές στα χωριά της Κρήτης, όχι από κλισέ ηλιοβασιλέματα. Στα ταξίδια της δεν είχε για οδηγό ξενοδόχους και ταξιδιωτικά γραφεία, αλλά τη λογοτεχνία και τα περιηγητικά κείμενα που γράφτηκαν για την Κρήτη.

Τα κείμενα τής άνοιξαν πόρτες που συνήθως προσπερνάμε στα ταξίδια μας. «Για παράδειγμα, γνώρισα τη νύφη του Αλέξανδρου Βενετικού, τη Μάργκιτ Βενετικός, μια Γερμανίδα που έχει σήμερα στα χέρια της γράμματα του Χένρι Μίλερ». Ο Βενετικός, μας υπενθυμίζει,  ήταν ο φύλακας της Φαιστού, όταν ο Μίλερ επισκέφτηκε τους αρχαιολογικούς χώρους, το 1939, λίγο πριν ξεσπάσει ο Δεύτερος Παγκόσμιος. Κι ενώ στην αλληλογραφία του με τον Λόρενς Ντάρελ ο Μίλερ μιλάει ειρωνικά για τους διανοούμενους της Κρήτης (αναφέρεται στον Αλεξίου ως Τσου Τσου) γράφει με θαυμασμό για τον Βενετικό και για άλλους απλούς ανθρώπους που συνάντησε στο δρόμο του.

Το βιβλίο της Πρίντσινγκερ εντάχτηκε με επιτυχία σε μια σειρά του εκδοτικού οίκου Suhrkamp, που ξεναγεί τους αναγνώστες σε πόλεις όπου έχουν ταξιδέψει και εργαστεί συγγραφείς. Κι έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον τόσο για τους Γερμανούς, όσο και για τους Έλληνες που γνωρίζουν συνήθως μόνο τα στερεότυπα της κρητικής μαγειρικής και θα ‘θελαν να σκαλίσουν λίγο το υπέδαφος της γνώσης τους.

Χρειάστηκε ένα χρόνο δουλειάς, μαζί με την έρευνα, για την ολοκλήρωση του έργου κι ένα μήνα in situ για την επιβεβαίωση των πληροφοριών. Πέρασε από την Κνωσό, το Λασίθι, τον Άγιο Νικόλαο, το Αρκάδι κι έφτασε ώς το Αμάρι. Έκανε βόλτες στα χνάρια του Βενιζέλου: από το σπίτι του στη Χαλέπα -άγνωστο στους τουρίστες- ώς τη Θέρισο, το χωριό της μητέρας του. Αφιέρωσε ένα ολόκληρο κεφάλαιο στο Γαλατά – που τόσο συστηματικά περιφρονούν οι τουριστικοί οδηγοί. Αναφέρθηκε στη γερμανική ήττα, στη μάχη της Κρήτης.

Ως αληθινή περιηγήτρια, η Πρίντσινγκερ δεν ενδιαφέρεται για την εξιδανίκευση, αλλά για την παραγωγή νοήματος και ιστορικής συνοχής. Ως συστηματική μεταφράστρια της ελληνικής λογοτεχνίας στη Γερμανία, δεν κρύβει ότι ενδιαφέρεται και για περισσότερες μεταφράσεις ελληνικών κειμένων, ότι ελπίζει ότι το βιβλίο μακροπρόθεσμα θα δουλέψει και προς αυτή την κατεύθυνση. «Η Μάρω Δούκα», λέει, «είχε γράψει τους “Αθώους και Φταίχτες”, ένα βιβλίο για την ιστορία των Χανίων που δεν μεταφράστηκε ποτέ στα Γερμανικά».

Η σχέση της με την Ελλάδα θυμίζει επίσης ωραία μυθιστορήματα που παραμένουν αμετάφραστα: «Ο πατέρας μου ήταν μελαχρινός, πράγμα σπάνιο για Αυστριακό, και του άρεσε να διηγείται ιστορίες. Κυκλοφορούσε σαν Κρητικός, μ’ ένα μαντίλι στο κεφάλι, και στην κομμώτριά του έλεγε ότι κατάγεται από τη Θεσσαλονίκη. Για να διδαχτεί από τα ψέματά του, τον αναγκάσαμε να μας πάει εκεί, στη Βόρεια Ελλάδα, τη μυθική του πατρίδα». Στη Θεσσαλονίκη η Μικαέλα ερωτεύτηκε τον ήχο της ελληνικής γλώσσας -κι έναν Έλληνα- σπούδασε βυζαντινολογία και ασχολήθηκε τελικά με τη μετάφραση. «Φαίνεται πως έψαχνα μια άλλη γλώσσα για να επινοήσω έναν άλλο εαυτό» λέει σήμερα. «Αλλά βρήκα μόνο τον παλιό μου εαυτό σε ελληνική μετάφραση»…